15 aprel – Azərbaycan oftalmologiya elminin parlaq siması, akademik Zərifə Əziz qızı Əliyevanın anım günüdür. Bu gün onun parlaq elmi irsi, yüksək mənəvi keyfiyyətləri, xalq qarşısındakı əvəzsiz xidmətləri bir daha xatırlanır və dərin hörmətlə yad edilir. Həyatını tamamilə elmi fəaliyyətə, insan sağlamlığına və gənc nəsillərin tərbiyəsinə həsr edən Zərifə xanım, Azərbaycan ziyalılığının, qadın fədakarlığının və mənəvi bütövlüyün simvoluna çevrilmişdir.
Zərifə Əliyeva 1923-cü il aprelin 28-də Azərbaycanın maarifçilik ənənələri ilə tanınan qədim Naxçıvan torpağında – Şahtaxtı kəndində anadan olub. Onun atası – görkəmli dövlət xadimi Əziz Əliyev Azərbaycan tarixində özünəməxsus yeri olan şəxsiyyətlərdəndir. Ziyalı mühitində böyüyən Zərifə xanım artıq erkən yaşlarından elmə, təhsilə maraq göstərmişdir. O, 1942-ci ildə Bakı Dövlət Tibb İnstitutuna qəbul olunur və bu çətin dövrün – İkinci Dünya müharibəsinin təsirləri ilə dolu bir zamanın fonunda, yüksək əzmkarlıqla ali təhsilini başa vurur. Tələbəlik illərindən seçilən biliyi və zəhməti onun gələcək böyük elmi yolunun təməlini qoyub. Zərifə xanımın elmi fəaliyyətə atıldığı ilk mərhələdə əsas diqqət mərkəzində traxoma xəstəliyi dayanırdı. O dövrdə bu xəstəlik təkcə Azərbaycanda deyil, bütün regionda ciddi sosial və tibbi problem idi. Zərifə Əliyevanın 1950-ci illərdə traxomanın diaqnostikası və sintomisinlə müalicəsi sahəsində apardığı tədqiqatlar ölkənin səhiyyə sistemində mühüm dönüş yaratdı. Onun namizədlik dissertasiyası bu sahədə ilk sistemli yanaşmalardan biri oldu. Zərifə xanımın metodları sonradan geniş tətbiq olunaraq, traxomanın ölkədə kökünün kəsilməsində həlledici rol oynadı. Bu isə təkcə tibbi deyil, həm də sosial və milli miqyasda böyük xidmət idi.
Zərifə Əliyevanın doktorluq dissertasiyası sənaye müəssisələrində çalışan insanların – xüsusilə kimya, şin istehsalı, yod emalı zavodlarında işləyən fəhlələrin görmə orqanlarının sağlamlığı ilə bağlı idi. O, bu işində ilk dəfə olaraq zərərli istehsalat mühitlərinin insan gözü üzərində yaratdığı təsirləri sistemli şəkildə araşdırmış, preventiv tədbirlər paketi hazırlamışdır. Onun bu sahədə yazdığı monoqrafiyalar – “Şin istehsalında gözün peşə patologiyası”, “Yod sənayesində göz xəstəlikləri” və digərləri bu gün də oftalmoloji ədəbiyyatın dəyərli nümunələridir. Zərifə xanım həm də uzun illər Azərbaycan Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Göz xəstəlikləri kafedrasına rəhbərlik etmişdir. O, sadəcə müəllim deyildi – o, həm də bir tərbiyəçi, düşüncə aşılayan, gənc həkimlərə həm peşə, həm də vicdan dərsi keçən örnək şəxsiyyət idi. Tədris etdiyi mövzular elmi əsaslara söykənməklə yanaşı, həm də humanist dəyərlərlə zəngin idi. Onun yetişdirdiyi həkimlər bu gün Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində minlərlə insana sağlamlıq bəxş edir.
Akademik Zərifə Əliyeva SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının M.İ.Averbax adına mükafatına layiq görülən ilk qadın oftalmoloq olmuşdur. Bu, onun təkcə Azərbaycan elmi üçün deyil, ümumittifaq miqyasında tanındığını və hörmət qazandığını sübut edirdi. O, həmçinin müxtəlif beynəlxalq elmi tədbirlərdə, konqreslərdə ölkəmizi təmsil etmiş, Azərbaycan oftalmologiyasını dünya səviyyəsinə çıxarmışdır. Zərifə xanımın fəaliyyəti yalnız elmi sahə ilə məhdudlaşmırdı. O, həm də, ailə dəyərləri, maarifçilik və sülh uğrunda mübarizə aparan bir ziyalı idi. Onun “Yüksək etimad” adlı kitabı təkcə bir həkimin peşə xatirələri deyil, həm də böyük mənəvi məsuliyyət daşıyan bir intellektualın həyat fəlsəfəsidir. Zərifə Əliyevanın yüksək humanizmi və insanlara olan sonsuz sevgisi onu hər zaman insanların yaddaşında mərhəmət və şəfqət simvolu kimi yaşadır.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin ömür-gün yoldaşı olan Zərifə Əliyeva ailə dəyərlərinə olan sadiqliyi, təvazökarlığı və mənəvi bütövlüyü ilə tanınırdı. O, bir siyasətçinin deyil, bir dövlətin mənəvi dayağında duran qadının obrazı idi. Onun tərbiyə etdiyi övladlar – xüsusilə bu gün ölkəyə rəhbərlik edən Prezident İlham Əliyev – Zərifə xanımın ailədə aşıladığı vətənpərvərlik, məsuliyyət və xalqa xidmət kimi dəyərlərin daşıyıcılarıdır.
Akademik Zərifə Əliyevanın xatirəsi əbədiləşdirilmiş, adına Bakı şəhərində göz xəstəlikləri institutu, məktəblər, küçələr və parklar salınmışdır. 2023-cü ildə onun 100 illik yubileyi ölkə səviyyəsində geniş tədbirlərlə qeyd olunmuş, UNESCO səviyyəsində də tanınmışdır. Bu gün gənc tədqiqatçılar onun elmi irsindən bəhrələnir, səhiyyə sahəsində çalışanlar onun peşəkar və mənəvi nümunəsini örnək götürürlər. Zərifə Əliyeva – yalnız Azərbaycan tibb elminin deyil, bütövlükdə milli mənəviyyatın parlaq simasıdır. Onun həyat yolu, elmi fəaliyyəti və mənəvi duruşu müasir Azərbaycanın uğurla inkişaf edən səhiyyə və ziyalılıq ənənələrinin təməl daşıdır.